του Θάνου Κουτσιανά
Ένας πλήρης, αυτάρκης και συγκροτημένος κόσμος που μου ανταποκρίνεται και του ανταποκρίνομαι και εισχωρούμε μαζί σαν ένα σώμα στον κίνδυνο και στο θαύμα. Πλοίο διαρκείας η χώρα μου. Οδυσσέας Ελύτης Από το 1950 και μετά έχουμε μάθει πως οι βασικές ανθρώπινες ανάγκες έχουν το σχήμα της πυραμίδας του Maslow όπου στη βάση βρίσκονται οι ανάγκες επιβίωσης, ψηλότερα οι κοινωνικές ανάγκες και τέλος οι ανάγκες αυτοπραγμάτωσης. Ο βραβευμένος με το Εναλλακτικό Νόμπελ Right Livelihood Award καθηγητής και οικονομολόγος Manfred Max-Neef με την εργασία του Ανάπτυξη Ανθρώπινης Κλίμακας (Human Scale Development) προτάσσει πως η ικανοποίηση θεμελιωδών ανθρώπινων αναγκών όπως Διαβίωση, Προστασία, Συμμετοχή, Δημιουργία και Ελευθερία είναι αλληλένδετες και μη γραμμικά συνδεμένες μεταξύ τους. Με τη μελέτη του γύρω από τις χώρες της Λατινικής Αμερικής προτείνει την Αυτάρκη Ανάπτυξη (Self-reliant Development) ως ένα πιο συνολικό και αρμονικό σύστημα ικανοποίησης των θεμελιωδών ανθρωπίνων αναγκών. Οι απαιτήσεις όμως των παγκοσμίων κέντρων δύναμης, είτε άμεσα είτε έμμεσα, μειώνει αυτή την ικανότητα σε χώρες της περιφέρειας . Οι σχέσεις κέντρου-περιφέρειας είναι εμφανής σε πολιτικά θέματα, στις σχέσεις συναλλαγών και στους τρόπους επίλυσης κοινωνικών προβλημάτων. Η αποδοχή αυτών των απαιτήσεων όχι μόνο τρέφει τις εξαρτήσεις αλλά τις ενισχύει.
Παράδειγμα οι νέες τεχνολογίες που μπορεί ν’αποβούν ιδιαιτέρως παραπλανητικές. Το βορειοαμερικάνικο μοντέλο καλλιέργειας υποτίθεται πως είναι ιδιαίτερα αποτελεσματικό. Υπερβολικά μηχανοποιημένο και στηριζόμενο στο πετρέλαιο αποβαίνει ένα εξαιρετικά ασύμφορο σύστημα όταν μετριέται με όρους του ποσού της ενέργειας που δαπανάται για να παραχθεί ένα συγκεκριμένο ποσό ενέργειας. Στο Μεξικό έχει μετρηθεί για παράδειγμα πως 19000 k/cal χρησιμοποιούνται για να μπουν 2200 k/cal τροφής στο τραπέζι. Οι κοινότητες μπορούν να έχουν καλύτερη κατανόηση των τεχνολογιών και των παραγωγικών διαδικασιών μόνο όταν είναι ικανές για αυτοδιαχείριση. Ο σχεδιασμός και η χρησιμοποίηση τεχνολογιών που θα μπορούσαν να εφαρμοστούν σε μια αληθινά οικο-ανθρωπιστική διαδικασία ανάπτυξης όπως η αυτάρκης ανάπτυξη , θα εξασφάλιζε παράλληλα τη διατήρηση πόρων για το μέλλον.
Η επιβολή δύναμης, ειδικά όταν εμπνέεται από περιοριστικές ιδεολογίες, τείνει να χάσει την επαφή με τη μάζα στο αρχέτυπο του ατόμου ή να θυσιάσει το άτομο στο αρχέτυπο της μάζας. Υπάρχουν πολλά μοντέλα που μεταθέτουν την κοινωνική ανάπτυξη ενώ παραγνωρίζουν το γεγονός ότι μειώνοντας το άτομο σε μια κατηγορία καταναλωτή ζημιώνουν τις πιθανότητες προσωπικής ανάπτυξης. Η κοινωνική και προσωπική ανάπτυξη είναι αδιαχώριστες. Επομένως, θα ήταν άδικο να περιμένουμε πως η μια θα μπορούσε να είναι συνέπεια της άλλης. Μια υγιής κοινωνία θα έπρεπε να προασπίζει την ανάπτυξη του κάθε ατόμου και του όλου ατόμου. Το ζήτημα είναι κατά πόσον εμείς έχουμε και διατηρούμε το προσωπικό και κοινωνικό κέντρο και δεν τοποθετούμαστε σε μια περιφέρεια του ανήκειν.
Χωρίς συνεργασία κάτι τέτοιο είναι ανέφικτο, χωρίς την αντικατάσταση του Εγώ από το Εμείς. Και φυσικά η καλή εργασία προϋποθέτει αυτοπεποίθηση και ελευθερία. Ίσως γι’αυτό προτιμούμε λιγότερα πράγματα, αλλά αυθεντικά και έντιμα. Όπως χρειαζόμαστε όλοι να είμαστε ακέραιοι και γλυκείς παρά σε διαρκή δίαιτα κι αιμορραγία. Δεν θα πληρώνουμε προνόμια σε πράγματα που έχουμε έμφυτο δικαίωμα. Οι πυραμιδικές νόρμες του παρελθόντος και του παρόντος δεν αποδίδουν και χρειαζόμαστε το δικό μας πολιτισμικό και φυσικό κέντρο μη μένοντας παραγκωνισμένοι στην περιφέρεια των εξελίξεων. Από κάθε κέντρο οι δυνατότητες είναι άπειρες όπως και οι ακτίνες ενός κύκλου.
Ο Έμερσον γράφει στο βιβλίο του Aυτάρκεια (Self-reliance): « Η πίστη μάς δίνει τη δυνατότητα να συνεργαστούμε καλή τη πίστει παντού. Θέλουμε να συνεργαστούμε με την υψηλότερη και χαμηλότερη έννοια για να κερδίσουμε τα προς το ζην. Μια πολιτική νίκη, η τιμή των ενοικίων, η επιστροφή ενός απόντα φίλου ή άλλα ευνοϊκά γεγονότα μπορεί να σε κάνουν να πιστέψεις ότι καλές ημέρες προετοιμάζονται για σένα. Μην το πιστεύεις. Τίποτα δεν θα σου φέρει ειρήνη παρά μόνον ο εαυτός σου. Τίποτα δεν θα σου φέρει ειρήνη αλλά μόνον ο θρίαμβος των αρχών σου». Γιατί να είναι διαφορετικά σήμερα;