της Ευγενίας Μπόζου
«Χαρά να σε γιαούρτωνα εκεί που ρητορεύεις…» Δ.Σαββόπουλος, O πολιτευτής
«Κλέφτης. Έκλεψα 845 λίρες. Είμαι στο δρόμο για το αστυνομικό τμήμα.» Αυτό έγραφε το χαρτόνι που κρεμόταν από το λαιμό ενός υπαλλήλου όταν το αφεντικό του τον έπιασε να πλαστογραφεί μια επιταγή. Το αφεντικό λοιπόν, αποφάσισε, όχι μόνο να τον παραδώσει στην αστυνομία, αλλά επιπλέον να τον ταπεινώσει δημόσια, υποχρεώνοντάς τον να περάσει μέσα από τους δρόμους της πόλης του Ουίταμ στο Έσσεξ, «στολισμένος» με το εν λόγω χαρτόνι.
Η είδηση ότι τελικά ο κλέφτης τη γλίτωσε με μια απλή προειδοποιητική σύσταση ενώ ο τιμωρός- εργοδότης αναγκάστηκε να του πληρώσει 5000 λίρες αποζημίωση συν μισθούς δύο χρόνων, για το ψυχικό τραύμα που προκάλεσε στον υπάλληλό του, έκανε το γύρο του κόσμου μέσα από τα δελτία ειδήσεων - και κάπως έτσι το έμαθα κι εγώ. Η ιστορία, και πιο πολύ η εικόνα του ταλαιπωρημένου τύπου με το χαρτόνι στο λαιμό, μου έφερε στο νου τις εικόνες από το Νόμο 4000 του Δαλιανίδη και τη δημόσια διαπόμπευση των «τεντιμπόηδων» στην Ελλάδα της δεκαετίας του 1960.
Ο νόμος περί τεντιμποϊσμού θεσπίστηκε το 1958 από την κυβέρνηση Καραμανλή για την αντιμετώπιση των νεαρών ταραχοποιών που διασκέδαζαν πετώντας γιαούρτι και σάπια φρούτα σε ηλικιωμένους και γυναίκες για να τους ρεζιλέψουν. Η τιμωρία τους για εξύβριση πληρωνόταν με το ίδιο νόμισμα: οι τεντιμπόηδες οδηγούνταν στο κρατητήριο όπου τους κούρευαν με την ψιλή, τους έσκιζαν τα παντελόνια, και τους περιέφεραν στους δρόμους δεμένους με χειροπέδες, με χαρτόνι να κρέμεται στο λαιμό και τη λέξη «τεντιμπόης» γραμμένη φαρδιά πλατιά. Για να ολοκληρωθεί η διαπόμπευση, ο κόσμος τους πετούσε γιαούρτια. Δεν θέλει και πολύ για να καταλάβει κανείς ότι ένας τέτοιος νόμος μάλλον προήγαγε, παρά περιόριζε την πρακτική της δημόσιας διαπόμπευσης – με τα γιαούρτια να εκσφενδονίζονται σε πρώτο πλάνο και τους περαστικούς να ξεδίνουν βγάζοντας το εκδικητικό κτήνος από μέσα τους με τη βούλα και την προστασία του νόμου.
Αυγό, γιαούρτι και ντομάτα: η κρυφή γοητεία της τιμωρίας με δημόσια διαπόμπευση.
Έχουν περάσει τριάντα χρόνια από την τελευταία φορά που εφαρμόστηκε ο νόμος αυτός, που καταργήθηκε οριστικά το 1983 και ο οποίος φαίνεται πως απέτυχε παταγωδώς στο να «συνετίσει» τους άτακτους νεαρούς και να αποτελέσει παράδειγμα για τις επόμενες γενιές, αφού τα αυγά, τα γιαούρτια, οι ντομάτες, οι «ψιλές» σφαλιάρες, το κράξιμο, το γιουχάισμα δεν έπαψαν ποτέ να αποτελούν αγαπημένο σπορ των πιτσιρικάδων (και όχι μόνο), ιδιαίτερα όταν κάπου, κάπως, κάποτε καταφέρνουν να βρεθούν σε απόσταση βολής από τον εκάστοτε στόχο. Άλλωστε, ένα γιαούρτι, μια κρεμούλα, μπορείς να βρεις σχεδόν οπουδήποτε, οποιαδήποτε ώρα και στιγμή, όσο ανοργάνωτος και να είσαι.
Τι και αν τα ’χει τραγουδήσει ο Σαββόπουλος πριν από καμιά 30αριά χρόνια; Όποτε τρώει γιαούρτι ή κράξιμο κάποιος πολιτικός ή μεγαλοδημοσιογράφος ή ο ποδοσφαιρικός μεγαλοπαράγοντας ή μεγαλο-κάτι τελοσπάντων, γίνεται χαμός, «επίθεση κατά της δημοκρατίας» φωνάζουν από τα τηλεπαράθυρα. Σιγά ρε παιδιά, πώς κάνετε έτσι! Έχετε αναρωτηθεί ποτέ ότι κάτι χοντρά ξεδιάντροπο έχει κάνει ο γιαουρτωμένος; Και τι είναι ένα αυγό ή ένα γιαούρτι μπροστά σ’ εκείνα που συμβαίνουν και στα οποία αισθανόμαστε ανήμποροι να αντιδράσουμε; Τους βλέπεις να αγορεύουν στα δελτία ειδήσεων και σου ανεβαίνει το αίμα στο κεφάλι. Θέλεις να τους πνίξεις. Ε, λοιπόν, αν έρθουν και κάτσουν άνετοι και χαλαροί απέναντί σου στη Σκουφά, φταις εσύ να τους ρίξεις ένα μπινελίκι ή μια αγελαδίτσα;
Δεν πιστεύω φυσικά ότι έτσι αποδίδεται δικαιοσύνη, ούτε θεωρώ τη διαπόμπευση αυτού του τύπου μέσο αυτοδικίας. Δεν υποκαθιστά τη δικαιοσύνη αυτός που γιαουρτώνει, δεν παίρνει το νόμο στα χέρια του, ούτε επιθυμεί κάτι τέτοιο. Το άχτι του βγάζει ο άνθρωπος, και μάλιστα με έναν ανώδυνο τρόπο. Όπως μου έλεγε και ένας φίλος τις προάλλες, ακόμα και σε έναν αγώνα πουλημένο, 100- 0 το σκορ, δεν γίνεται ποτέ. Ας είναι 70-30. Να προστατευτεί το άθλημα, να γίνει και λίγο τζέρτζελο. Ε, αυτό το σκορ των τριάντα είναι για μένα το «γιούχα».
Ίδιες ή παρόμοιες πρακτικές μπορούν να έχουν βέβαια διαφορετικές εφαρμογές και αναγνώσεις. Και είναι συχνά δύσκολο να ξεχωρίσεις το λαϊκισμό, το άκριτο τσουβάλιασμα, τις άδικες επιθέσεις, τη βία που μπορεί να εμπεριέχουν.
Όμως όπως σε όλα τα πράγματα στη ζωή, τα πάντα κρίνονται στη λεπτομέρεια, στις λεπτές ισορροπίες - ακόμα και στις αντιφάσεις τους. Για παράδειγμα, το κράξιμο ενός ομοφυλοφίλου σε μια λαϊκή γειτονιά είναι κάτι που σήμερα θεωρείται (και σωστά) καταδικαστέο. Όμως και οι ίδιοι οι gay ακτιβιστές δεν κατέφευγαν στο λεγόμενο outing (δημόσιο ξεμπρόστιασμα) για να καταγγείλουν την υποκρισία ανθρώπων που ενώ από τη μια ήταν και οι ίδιοι gay, την ίδια στιγμή έχτιζαν μια ψεύτικη εικόνα –συχνά με οικογένεια και παιδιά– και δημόσια κρατούσαν εχθρική στάση απέναντι στον αγώνα των ομοφυλοφίλων;
Να, και ένα «ανάποδο» παράδειγμα, τώρα. Τι γίνεται με τη διαπόμπευση όσων πέφτουν στα χέρια του νόμου; Συλλαμβάνεται κάποιος για …τρομοκρατία ή σε μια πορεία. Το αναφέρω γιατί οι προφυλακίσεις τέτοιου τύπου έχουν αυξηθεί τελευταία. Πέρα από τη δημοσίευση του ονοματεπώνυμου, της φωτογραφίας, και την περιγραφή των συνθηκών σύλληψης, ο κατηγορούμενος, ο «φερόμενος ως» γίνεται αντικείμενο ειρωνείας, χλευασμού, η προσωπική του ζωή, η δική του, των φίλων και των συγγενών του γίνονται βούκινο. Να σας θυμίσω την 27χρονη Γερμανίδα Φαίη Μαρί Μάγιερ που αμέσως αφού προσήχθη, παρουσιάστηκε ως η επικίνδυνη κόρη γερμανίδας τρομοκράτισσας; Αυτή λοιπόν, δεν είναι επίθεση ενάντια στα δημοκρατικά δικαιώματα;
Και μια και ανέφερα το πολίτευμά μας. Ζούμε σε μια κοινωνία που στην καλύτερη περίπτωση λειτουργεί με ψήγματα δημοκρατίας. Ακόμη όμως και αυτοί που τόσο ένθερμα το υποστηρίζουν το πολίτευμα αυτό και γίνονται έξαλλοι από αυτές «τις άνανδρες επιθέσεις», ας πάνε τη σκέψη τους ένα κλικ παρακάτω. Από πότε είναι πραγματικά απειλή για το πολίτευμα, το αυγό, το γιαούρτι, το μπουκαλάκι το νερό; Μάλλον για το αντίθετο πρόκειται – κατά τη γνώμη μου αποτελούν σημαντικές βαλβίδες ασφαλείας και εκτόνωσης. Βαλβίδες ασφαλείας όπως θα έπρεπε να είναι και τα (ακριβοθώρητα της αστικής τάξης) προσχήματα. Τα οποία μάλιστα, βρίσκονται κατά κάποιο τρόπο στον αντίποδα του γιουχαΐσματος, αφού φαίνεται πως όσο λιγότερο τηρούνται, τόσο αυξάνονται τα γιαουρτώματα.
Υπό μία έννοια, καλύτερα. Τουλάχιστον τα τελευταία έχουν και περισσότερη πλάκα.