συνεντευξη του Χρήστου Καρακέπελη στην Ευγενία Μπόζου
Τις μέρες που ξεκίνησε να στήνεται το αφιέρωμα του περιοδικού για τα Σκουπίδια προβλήθηκε στο φεστιβάλ ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης η ταινία του σκηνοθέτη Χρήστου Καρακέπελη, «Πρώτη Ύλη». Με πρωταγωνιστές τους ξεχασμένους, «πεταμένους», ανθρώπους από τις παραγκουπόλεις της Αθήνας, που συλλέγουν από τα σκουπίδια κάθε είδους πεταμένα μέταλλα, καλώδια και ηλεκτρικές συσκευές, για να τα μεταπουλήσουν σε μάντρες που με τη σειρά τους τα μεταπωλούν στη βαριά χαλυβουργία, η ταινία δείχνει το αληθινό, απάνθρωπο πρόσωπο μιας υπόγειας ανακύκλωσης, που συντελείται σε ευρεία κλίμακα και δεν περνάει από «πράσινες» εταιρείες, διαφημιστικές καμπάνιες και οικολογικό λάιφ -στάιλ. Μια διαδικασία που αναγνωρίζει μόνο τους δικούς τους άγραφους νόμους, και ωστόσο παράγει χρήμα αποτελώντας πηγή πλούτου για τις μεγάλες βιομηχανίες. Συναντήθηκα με τον σκηνοθέτη της ταινίας, που μοιράζεται μαζί μας και μαζί σας, μέσα από τις σελίδες του περιοδικού, όσα γνώρισε μέσα από την έρευνα για την ταινία αλλά και όσα τον ώθησαν να ασχοληθεί με αυτό που οι περισσότεροι ψάχνουν να ξεφορτωθούν: τα σκουπίδια.
«Έκανα μια έρευνα που ξεκίνησε ακολουθώντας αυτούς τους ανθρώπους με τα τρίκυκλα. Έφτασα μαζί τους στις μικρές μάντρες με τα παλιοσίδερα, και μετά ακολούθησα όλη τη διαδρομή, από τη μικρή, στη μεσαία μάντρα και από εκεί στη μεγάλη μάντρα και στη χαλυβουργία. Αυτό που ανακάλυψα απείχε πολύ από οτιδήποτε ξέρουμε για την ανακύκλωση μέσα από τις διάφορες καμπάνιες των τελευταίων 10 ετών και δεν είχε καμιά σχέση με τον πολιτικά ορθό λόγο γύρω από τη διαχείριση των σκουπιδιών. Πήγα ξανά και ξανά στους μαχαλάδες, στα σπίτια των ανθρώπων αυτών και παράλληλα έκανα έρευνα. Και κατέληξα στο ότι το θέμα αυτό είναι ένα σκοτεινό κομμάτι που αξίζει να αποτυπωθεί σε μια ταινία.»
«Στην Ελλάδα παράγονται τρία εκατομμύρια τόνοι χάλυβα το χρόνο. Και από αυτά, τα μισά, δηλαδή ενάμισι εκατομμύριο τόνοι χάλυβα, προέρχονται από τα σκουπίδια, από την «ανακύκλωση» που κάνουν ομάδες τσιγγάνων, αυτοί οι παρίες που επειδή δεν έχουν στον ήλιο μοίρα, βρίσκουν ένα κάποιο όχημα, οτιδήποτε μπορεί να τους βοηθήσει να κουβαλήσουν κάτι, τρίκυκλα χωρίς άδειες κυκλοφορίας ή καρότσια από σουπερμάρκετ, φορτώνουν ό,τι μπορούν να φορτώσουν και ανάλογα με τις τιμές –που βέβαια δεν ελέγχει κανένας– τα πουλάνε σε μάντρες που με τη σειρά τους δεν πληρούν καμία περιβαλλοντολογική προδιαγραφή για να μπορούν να υφίστανται, και που κανένας δεν ελέγχει αν βρίσκονται δίπλα σε σχολεία ή πού πάνε τα λάδια και τα απόβλητά τους. Σε όλη την Ελλάδα, σε αυτό το σύστημα είναι μπλεγμένοι περίπου ογδόντα χιλιάδες άνθρωποι. Μικρομαντράδες, μικροαπατεώνες, μικροπωλητές... Και κατά κύριο λόγο τρεις μεγάλες οικογένειες οικειοποιύνται τον πλούτο από τη χαλυβουργία και προμηθεύουν όλο το real estate της Μεσογείου. Είναι ένα σύστημα απόλυτα χαοτικό, όπου επικρατεί η αναρχία και η ασυδοσία. Και ενώ δεν έκανα μια ταινία καταγγελίας, έστησα μια αφήγηση με στόχο να δείξω τη μεγάλη εικόνα. Έφτασα ως το Λίβανο, στα σύνορα με τη Συρία, όπου σε έναν παλαιστινιακό προσφυγικό καταυλισμό τα παλιοσίδερα αυτά έχουν γίνει μπετόβεργες, και χρησιμοποιούνται για να ξαναχτιστούν οι βομβαρδισμένοι οικισμοί. Η ιστορία είναι γνωστή και επαναλαμβάνεται ξανά και ξανά: “Τους βομβαρδίζουμε για να τους ξαναχτίσουμε”. Όπου δηλαδή ο καπιταλισμός έχει ανάγκη να χρησιμοποιήσει “πρώτη ύλη”»
«Αυτός είναι και ο τίτλος της ταινίας μου. Πρώτη ύλη. Όμως πρώτη ύλη δεν είναι μόνο αυτά που μαζεύουν, είναι οι ίδιοι αυτοί άνθρωποι. Αυτό το ακατέργαστο κομμάτι ανθρώπινης υπόστασης. Οι τσιγγάνοι που φίλμαρα, ζούνε σε έναν καταυλισμό που είναι φτιαγμένος σαν μια φωλιά κυνηγημένου ζώου. Έχει μια τρύπα να μπεις και μια να βγεις και δεν φαίνεται από πουθενά. Αυτοί μαζεύουν ό,τι πετάει ο δυτικός πολιτισμός. Ό,τι πετάνε οι βιοτεχνίες, ό,τι πετάμε εμείς: το καλοριφέρ, το ψυγείο, την τηλεόραση που χάλασε, όλα αυτά που έτσι κι αλλιώς κατασκευάζονται για να έχουνε περιορισμένη ζωή – γιατί έτσι λειτουργεί ο καπιταλισμός. Πρέπει να χαλάνε οι συσκευές μέσα σε πέντε χρόνια, για να αγοράζουμε άλλες, καινούργιες, ώστε να καταναλώνουμε. Οι άνθρωποι αυτοί ζούνε από αυτά τα σκουπίδια, τα μαζεύουν, τα πουλάνε για να πάρουν κάτι για να φάνε, ενώ ζούνε από τα σκουπίδια, μέσα στα σκουπίδια, έχοντας γίνει οι ίδιοι σκουπίδια. Δεν είναι πουθενά καταγεγραμμένοι, πουθενά «υπολογισμένοι» και όμως κάνουν όλη αυτή τη βρομοδουλειά. Και τελικά το μόχθο τους τον οικειοποιούνται οι mainstream εταιρείες που εξυπηρετούν το πολιτικά ορθό ιδεολόγημα της ανακύκλωσης. Και από αυτούς, που τους θεωρούμε παράσιτα, παράγεται τελικά ένας τεράστιος πλούτος, ενώ οι ίδιοι δεν θα αλλάξουν ποτέ τάξη, δεν θα στείλουν ποτέ στο σχολείο τα παιδιά τους, δεν θα βγουν ποτέ από τα σκουπίδια, θα συνεχίσουν να ζουν σαν ζώα.»
«Η ταινία μου θέλει να πει ότι τα σκουπίδια είναι πλούτος. Επίσης να ασκήσει κριτική σε όλο το ιδεολόγημα του δυτικού πολιτισμού που ενώ στην ουσία είναι περήφανος για τα σκουπίδια του, την ίδια στιγμή νιώθει ένοχος που καταναλώνει και χρησιμοποιεί την ανακύκλωση ως συγχωροχάρτι.»
«Παλιά υπήρχε ένα σύστημα αξιών. Ο άνθρωπος έδινε μια δεύτερη χρήση στα πράγματα που κατανάλωνε. Οπότε δεν υπήρχε πρόβλημα σκουπιδιών, ούτε χρειαζόταν η ιδεολογία της ανακύκλωσης για να μας υποδείξει τι να κάνουμε. Αλλά και σε ηθικό, αισθητικό επίπεδο, ο άνθρωπος ήξερε τι να πιάσει και τι να σιχαίνεται. Τα σκατά ήταν σκατά και πριν ήξεραν όλοι να τα ξεχωρίσουν. Σήμερα όπου το κυρίαρχο είναι το σκατό, πρέπει και να ανακυκλώνεται. Για παράδειγμα στην τηλεόραση, όπου η μια εκπομπή ανακυκλώνει την άλλη, δεν υπάρχει τίποτα πρωτογενές και υπάρχει μια σκουπιδολαγνία.»
«Αυτό που με ενοχλεί είναι ότι με τις προτάσεις για τη διαχείριση των αποβλήτων και την ανακύκλωση προσπαθεί να χτιστεί ένα ολόκληρο σύστημα αξιών που θα υποκαταστήσει τις αληθινές αξίες. Ενώ στην πραγματικότητα το μόνο που υπάρχει είναι η παραγωγή πλούτου. Και κάτι ακόμα. Σε όλα τα πράγματα και φυσικά στον πολιτισμό μας, υπάρχει μια πίσω πλευρά που δεν μπορεί και δεν πρέπει να δει κανείς. Αυτό είναι και τα σκουπίδια. Μια φορά, ένας μαντράς μου είπε: εμείς είμαστε η πίσω πλευρά των πολυκαταστημάτων. Εσύ είσαι χαρούμενος που καταναλώνεις, που αγόρασες καινούργια πράγματα, αλλά να ξέρεις, ότι στην πραγματικότητα δουλεύεις για εμάς.»
* Το ντοκιμαντέρ «Πρώτη Ύλη» είναι μια παραγωγή της clproductions, (Κώστας Λαμπρόπουλος, http://www.clproductions.gr) και Faliro House Productions (Χρήστος Β. Κωνσταντακόπουλος)