του Σταύρου Μελισσάρη
Η ανακύκλωση είναι μάλλον η πιο συχνή οικολογική δραστηριότητα των ανθρώπων. Δεν θέλει πολύ κόπο και είναι ανέξοδη, απλά μαζεύεις κάποια από τα σκουπίδια ξεχωριστά και τα πετάς σε διαφορετικό κάδο. Κάποιοι πιστεύουν ότι είναι τζάμπα προσπάθεια, καθώς η δουλειά που πρέπει να γίνει δεν γίνεται και τα αποτελέσματα αγγίζουν το μηδέν. Σύμφωνα με τα ευρήματα του παρόντος ρεπορτάζ, αυτό δεν είναι αλήθεια. Υπάρχουν πολλά προβλήματα που πρέπει να λυθούν, συμφέροντα που εμποδίζουν τη διαδικασία, αλλά όλο και κάτι ανακυκλώνεται και μάλιστα με αυξητικούς ρυθμούς. Με βάση ευρωπαϊκό νόμο του 2001, η χώρα μας υποχρεούται να διαθέτει τρόπους εναλλακτικής διαχείρισης των συσκευασιών. Από το 2001 λειτουργεί και η Ελληνική Εταιρεία Αξιοποίησης Ανακύκλωσης (ΕΕΑΑ), στην οποία μέτοχοι είναι οι εταιρείες που παράγουν ή εισάγουν προϊόντα σε συσκευασία, ενώ υποχρεωτική είναι και η συνεργασία της τοπικής αυτοδιοίκησης. Η ΕΕΑΑ είναι αυτή που έχει τοποθετήσει τους μπλε κάδους με λεφτά από τις εταιρείες-μετόχους, ενώ τα ειδικά απορριμματοφόρα τα λειτουργούν οι δήμοι. Οι εταιρείες είναι υπεύθυνες για τη συγκομιδή, την επεξεργασία και την επανακυκλοφορία των ανακυκλωμένων υλικών. Όπως μας ενημερώνει ο Πρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας Διαχείρισης Στερεών Αποβλήτων (ΕΕΔΣΑ), Κωνσταντίνος Αραβώσης: «οι εταιρείες δεν πλήττονται οικονομικά, καθώς με μια ελάχιστη προσαρμογή των τιμών τους καλύπτουν τα έξοδα της ανακύκλωσης και τελικά έχουν κέρδος από την επαναχρησιμοποίηση των υλικών».
Οι εταιρείες ανακύκλωσης δεν συνεργάζονται πάντα σε ένα φιλικό περιβάλλον. Η δημιουργία της Ανταποδοτικής Ανακύκλωσης από τον Ν. Κακλαμάνη, δηλαδή τα μεγάλα αυτά κουτιά όπου πετάει κανείς ξεχωριστά μια μια τις συσκευασίες, έσπασε το μονοπώλιο της ΕΕΑΑ και δημιούργησε ενστάσεις, καθώς κάποιοι πιστεύουν ότι αυτού του είδους η ανακύκλωση προκαλεί περισσότερη σπατάλη παρά αποτέλεσμα. Η στάση των δήμων δεν είναι επίσης πάντα η κατάλληλη. Ο καθηγητής περιβάλλοντος και οικολογίας, Κίμων Χατζημπίρος μας λέει ότι «Η ΕΕΑΑ χαλάει τον τρόπο με τον οποίο οι υπάλληλοι των δήμων έχουν συνηθίσει να δουλεύουν και γι’ αυτό τη σαμποτάρουν. Το οικονομικό αντικείμενο της ανακύκλωσης είναι μεγάλο και σε αυτό δρουν διάφορα κυκλώματα, τα οποία θα προτιμούσαν να γίνεται καύση των απορριμμάτων για χάρη της κερδοφορίας τους». Σύμφωνα με τον καθηγητή, την αποκομιδή από τους κάδους πρέπει να την αναλάβουν ιδιώτες, ώστε να μη δημιουργούνται συνδικάτα. Με βάση τα επίσημα στοιχεία της ΕΕΑΑ, η ανακύκλωση φτάνει πλέον το 25% του συνόλου των συσκευασιών.
Σύμφωνα ωστόσο με τον διευθυντή του Φορέα Διαχείρισης Στερεών Αποβλήτων της Περιφέρειας Αν. Μακεδονίας - Θράκης (ΔΙΑΑΜΑΘ) Δημήτρη Δερματά, το ποσοστό αυτό είναι προϊόν δημιουργικής στατιστικής: «Το μισό και πλέον του συνολικού ανακυκλωμένου υλικού, αποτελείται από την ουσία RDF, η οποία κανονικά θα πήγαινε για τσιμεντοποίηση αλλά λόγω της παρουσίας χλωρίου σε αυτήν δεν συμφέρει τις εταιρείες, οπότε απλά θάβεται».
Η ανακύκλωση αντιμετωπίζει συχνά πρακτικά προβλήματα όπως η έλλειψη απορριμματοφόρων σε διάφορες περιοχές της Ελλάδας, όπου οι αποστάσεις που πρέπει να διανυθούν από αυτά αυξάνουν το κόστος και την περιβαλλοντική επίπτωση. Κατά την ευρωπαϊκή οδηγία επίσης, το χαρτί και το χαρτόνι τουλάχιστον, πρέπει να τοποθετούνται σε ξεχωριστούς κάδους από τις υπόλοιπες συσκευασίες. Το πρόβλημα ξεκινάει και από τις ίδιες τις εταιρείες που τοποθετούν πολλαπλές και ογκώδεις συσκευασίες σε προϊόντα που θα μπορούσαν να έχουνε μόνο μια και απλή.
Πέρα από τις συσκευασίες, η ανακύκλωση αφορά ηλεκτρικές και ηλεκτρονικές συσκευές, μπαταρίες και άλλα. Σε κάποιες περιπτώσεις, τα προϊόντα μεταφέρονται στο εξωτερικό, λόγω έλλειψης των κατάλληλων εργοστασίων επεξεργασίας. Σύμφωνα με τον κ. Αραβώση, «τα διαφορετικά υλικά από τα οποία αποτελούνται οι συσκευές, δημιουργούν προβλήματα και θα ήταν καλό μια ηλεκτρική ή ηλεκτρονική συσκευή να αποτελείται από ένα ενιαίο υλικό, ώστε να γίνεται πιο εύκολη η ανακύκλωσή της». Η οργανική ύλη επίσης μπορεί αντί να πετιέται στα σκουπίδια, να τοποθετείται από κάθε σπίτι σε ειδικούς χώρους και να χρησιμοποιείται ως λίπασμα.
Σε χώρες της Ευρώπης, έχει αρχίσει η βαθμολογία των προϊόντων ανάλογα με το περιβαλλοντικό τους αποτύπωμα, ώστε ο καταναλωτής να μπορεί να κρίνει αν θα το αγοράσει με βάση και αυτό το κριτήριο. Αυτή η τακτική πρόκειται να έρθει και στην Ελλάδα. Μια ακόμα τακτική που εφαρμόζεται στη Δανία, προβλέπει ότι τους κάδους ανακύκλωσης οφείλουν να τους παρέχουν τα ίδια τα σούπερ μάρκετ. Για τον κ. Δερματά, «η ουσιαστική λύση του προβλήματος είναι η αλλαγή του καταναλωτικού μοντέλου και η απόδραση από την καθημερινότητα που έχουμε συνηθίσει». Με κάθε αγορά μας δίνουμε και μια ψήφο στο προϊόν, οπότε ο καθένας, ανάλογα με τις ψήφους που διαθέτει, μπορεί να δώσει ένα μήνυμα με κριτήριο και την οικολογική επιβάρυνση.